BPMN 2.0 چیست؟ طراحی و مدل‌سازی فرآیند + مقایسه با UML Activity

با استاندارد BPMN 2.0 فرآیندها را برای مدیران خوانا و برای تیم‌های فنی قابل‌اجرا مدل‌سازی کنید؛ این راهنما پیوند آن با BOS و KPI را نیز پوشش می‌دهد.

شروع مدل‌سازی پرسش‌های متداول
مدت مطالعه: ۷ دقیقه  •  به‌روزرسانی: ۸ سپتامبر ۲۰۲۵  •  دسته‌بندی: BPMN, BPM, BOS
زبان مشترک بین کسب‌وکار و فنی
قابل‌اجرا و مناسب اتوماسیون
اتصال مستقیم به KPI و BOS

BPMN 2.0 چیست؟

BPMN 2.0 (Business Process Model and Notation) استاندارد بین‌المللی برای مدل‌سازی گرافیکی و اجرایی فرآیندهای کسب‌وکار است؛ نمودارهایی تولید می‌کند که هم برای مدیران قابل‌فهم و هم برای تیم‌های فنی قابل‌پیاده‌سازی است.

نمادها و اجزا

اجزا: رویدادها (Start/Intermediate/End)، فعالیت‌ها (Task/Sub-Process)، درگاه‌ها (XOR/AND/OR/Complex)، جریان‌ها (Sequence/Message) و اقلام داده/حاشیه‌نویسی.

جدول مقایسه: BPMN در برابر UML Activity

مقایسه تمرکز، نمادها، اجراپذیری، کاربرد و ابزارهای محبوب
بُعد BPMN 2.0 UML Activity ابزارهای محبوب
تمرکز فرآیندهای کسب‌وکار و جریان کار بین نقش‌ها/سازمان‌ها رفتار/جریان فعالیت‌ها در سیستم‌های نرم‌افزاری BPMN: Camunda Modeler, Bizagi, Signavio — UML: Visual Paradigm, Enterprise Architect
نمادها رویداد/فعالیت/درگاه، جریان پیام/توالی، Pool/Lane Activity/Action، Control/Object Flow، Swimlane —
اجراپذیری قابل‌نگاشت به موتورهای BPM/Workflow عمدتاً تحلیلی/طراحی، نه لزوماً اجراپذیر —
بین‌سازمانی پشتیبانی قوی از Message Flow و مرز سازمانی تمرکز اصلی روی مدل‌سازی درون‌سیستمی —
خوانایی برای کسب‌وکار بالا؛ زبان مشترک کسب‌وکار/فناوری متوسط؛ برای تحلیلگران/توسعه‌دهندگان آشنا —
موارد استفاده بهبود فرآیند، پایش KPI، اتوماسیون گردش کار طراحی رفتار سیستم، تعاملات نرم‌افزاری —

چک‌لیست ارزیابی کیفیت مدل BPMN

هدف روشن: هر نمودار یک هدف تجاری مشخص دارد و عنوان/دامنه آن واضح است.
نام‌گذاری امری: عنوان فعالیت‌ها با فعل امری و خروجی قابل‌سنجش.
درگاه‌ها: شرط‌ها برچسب‌گذاری و مسیرهای مرده حذف شده‌اند.
Lane/Pool: نقش‌ها/مرزها با واقعیت سازمانی منطبق است.
KPI: فعالیت‌ها به شاخص‌های قابل‌سنجش و داشبورد BOS متصل‌اند.
سادگی: از شلوغی پرهیز شده و یادداشت‌ها/Artifacts خوانایی را تقویت می‌کند.

بهترین‌روش‌ها

  • هر نمودار یک هدف تجاری مشخص داشته باشد؛ از شلوغی پرهیز کنید.
  • نام‌گذاری Task ها با افعال امری و خروجی قابل‌سنجش.
  • برچسب‌گذاری واضح شرط‌های درگاه‌ها و حذف مسیرهای مرده.
  • تطبیق Lane/Pool با نقش‌ها و حدود واقعی سازمان.

گام‌های مدل‌سازی

  1. کشف فرآیند: مصاحبه، مشاهده و داده‌کاوی.
  2. طراحی سطح بالا: رویدادهای کلیدی، فعالیت‌های اصلی، درگاه‌ها.
  3. جزئی‌سازی: استثناها، پیام‌ها، خطاها و مرزها.
  4. اعتبارسنجی: بازبینی ذی‌نفعان و اجرای سناریوهای نمونه.
  5. اتصال به اجرا: نگاشت فعالیت‌ها به سیستم‌ها/فرم‌ها/روبات‌ها.
  6. پایش و بهبود: اتصال شاخص‌ها به داشبورد KPI در BOS.

پیوند BPMN با BOS و KPI

BOS (Business Operating System) چارچوبی برای هم‌راستاسازی سیاست‌ها، نقش‌ها، فرآیندها و ابزارهاست. در این چارچوب، BPMN به‌عنوان زبان استاندارد مدلسازی، «ستون فقرات اجرایی» را فراهم می‌کند و هر فعالیت/درگاه با KPI متناظر می‌شود تا عملکرد واقعی سنجش‌پذیر باشد.

  • از مدل تا اجرا: فعالیت‌های BPMN به فرم‌ها، سرویس‌ها و ربات‌ها نگاشت می‌شوند (Workflow/RPA)، بنابراین مدل فقط تصویر نیست، قابل‌اجراست.
  • ردیابی و پایش: برای هر مسیر (پس از درگاه‌ها) KPI تعریف می‌شود؛ مانند زمان چرخه، نرخ عبور، نرخ خطا، SLA.
  • حلقه بهبود: داده‌های KPI به BOS برمی‌گردند؛ فرآیندهای گلوگاهی (Bottlenecks) شناسایی و دوباره‌طراحی می‌شوند.
  • حاکمیت فرآیند: Pool/Laneها نقش‌ها و مرزهای سازمانی را در BOS روشن می‌کنند؛ مالک فرآیند و RACI مشخص می‌شود.

نتیجه: شفافیت جریان کار + سنجش‌پذیری + اجرای خودکار = چابکی عملیاتی و بهبود مستمر.

منابع/نمونه

نمونه تصویر مرتبط با BPMN/BOS:

تصویر BPMN در BOS — ارتباط فرآیند، درگاه‌ها و KPI

ابعاد مشخص و lazy-loading به کاهش CLS و بهبود LCP کمک می‌کند.

نمونه XML اجرایی BPMN (ساده)

<definitions
  xmlns="http://www.omg.org/spec/BPMN/20100524/MODEL"
  xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance"
  xmlns:bpmndi="http://www.omg.org/spec/BPMN/20100524/DI"
  xmlns:omgdi="http://www.omg.org/spec/DD/20100524/DI"
  xmlns:omgdc="http://www.omg.org/spec/DD/20100524/DC"
  targetNamespace="https://fekrgostar.com/bpmn/sample">

  <process id="orderProcess" name="فرآیند سفارش" isExecutable="true">
    <startEvent id="start" name="شروع"/>

    <sequenceFlow id="s1" sourceRef="start" targetRef="check"/>
    <task id="check" name="بررسی موجودی"/>

    <sequenceFlow id="s2" sourceRef="check" targetRef="gw"/>
    <exclusiveGateway id="gw" name="موجود است؟"/>

    <sequenceFlow id="s3" sourceRef="gw" targetRef="pack">
      <conditionExpression xsi:type="tFormalExpression"><![CDATA[${stock > 0}]]></conditionExpression>
    </sequenceFlow>

    <task id="pack" name="بسته‌بندی"/>
    <sequenceFlow id="s4" sourceRef="pack" targetRef="end"/>
    <endEvent id="end" name="پایان"/>
  </process>
</definitions>

راهنما: نام‌گذاری روشن، شرط‌های صریح و یکتایی شناسه‌ها نگاشت مدل به موتورهای Workflow را ساده می‌کند.

پرسش‌های متداول

BPMN و فلوچارت چه تفاوتی دارند؟

BPMN 2.0 نمادها و قواعد استانداردی برای رویدادها، درگاه‌ها و پیام‌ها ارائه می‌دهد؛ فلوچارت‌ها کلی‌تر و بدون قواعد دقیق اجرایی هستند.

از کجا شروع کنم؟

با ترسیم Start/Task/Gateway/End آغاز کنید، سپس استثناها و پیام‌ها را اضافه کرده و در نهایت به KPI ها متصل شوید.

آیا BPMN برای اتوماسیون مناسب است؟

بله؛ مدل‌های استاندارد پایه‌ی مناسبی برای گردش کار، یکپارچه‌سازی سیستم‌ها و رباتیک فرآیند هستند.

نیاز به نقشه‌برداری فرآیند دارید؟

مدل‌سازی استاندارد BPMN 2.0 را با تیم فکرگستر آغاز کنید؛ از کشف فرآیند تا اتصال به داشبورد KPI و BOS.

درخواست مشاوره مشاهده مانیتورینگ KPI