تعریف و مزایا
شرطها (If/Else) مشخص میکنند بعد از هر فعالیت، کدام مسیر در BPMN فعال شود. در BPMS فکرگستر این منطق با Rule Builder بهصورت دیداری و بدون کدنویسی تعریف میشود؛ نتیجه: شفافیت گردشکار، کاهش خطای انسانی، قابلیت پایش KPI و تغییر سریع.
دروازههای BPMN برای پیادهسازی شرط
Exclusive (XOR)
انتخاب تکمسیره؛ یکی از خروجیها برقرار میشود. مسیر پیشفرض برای جلوگیری از بنبست توصیه میشود.
Inclusive (OR)
امکان فعال شدن چند مسیر بهطور همزمان بر اساس چند شرط؛ اولویتدهی و کنترل تعارض مهم است.
Parallel (AND)
بدون شرط، همهی مسیرها همزمان آغاز میشوند؛ برای موازیسازی وظایف مناسب است.
| نوع | کاربرد | نکته کنترلی |
|---|---|---|
| XOR | یا این یا آن | مسیر پیشفرض |
| OR | چند مسیر وابسته | اولویت شروط |
| AND | موازیسازی | همگامسازی انتهایی |
تعریف شرط در BPMS فکرگستر
در طراح فرآیند، گره تصمیم را انتخاب و در بخش Rule Builder مقادیر، عملگرها و آستانهها را ثبت کنید. از یک فرآیند میتوان چندین شرط را بهسادگی تعریف و به هر مسیر Sequence Flow متصل کرد.
مثال CRM: تصمیمگیری بر اساس موجودی
سناریو: «پس از ثبت سفارش، اگر موجودی داریم، حواله انبار صادر شود؛ اگر موجودی نداریم و محصول است، درخواست تولید ثبت شود؛ اگر موجودی نداریم و مواد اولیه است، درخواست خرید ثبت شود.»
مثالهای تولید و تدارکات
تولید — ظرفیت و اولویت سفارش
اگر ظرفیت خط تولید آزاد ≥ آستانه و مواد در دسترس است ⇒ برنامهریزی داخلی؛ اگر ظرفیت کم است ⇒ برونسپاری (Subcontract)؛ اگر مواد کامل نیست ⇒ مسیر تدارکات برای تأمین سریع.
- شرطها: AvailableCapacity ≥ X، MaterialsReady = true, CustomerPriority.
- شاخصها: زمان تحویل، بهرهبرداری ظرفیت، درصد برونسپاری.
تدارکات — ارزیابی تأمینکننده
اگر امتیاز تأمینکننده ≥ ۸۰ و قیمت در محدودهی هدف است ⇒ سفارش استاندارد؛ اگر امتیاز بین ۶۰–۸۰ ⇒ مسیر QC ورودی؛ کمتر از ۶۰ ⇒ تأییدیه مدیریت + پیشپرداخت محدود.
مالی و خزانهداری: بودجه و نقدینگی
«درخواست پرداخت» پس از کنترل مدارک وارد گره تصمیم میشود: اگر در سقف بودجه و نقدینگی کافی است ⇒ تأیید پرداخت؛ اگر بودجه کافی نیست ⇒ ارجاع به برنامهریزی بودجه؛ اگر نقدینگی ریالی کافی نیست اما ارزی ممکن است ⇒ مسیر تأمین ارز/تبدیل.
الگوهای رایج شرطیسازی
- مسیر پیشفرض (Default Flow): اگر هیچ شرطی برقرار نشد، مسیر امن اجرا شود (ارسال هشدار، توقف کنترلشده).
- اولویتدهی در OR: شروط را با وزن/اولویت مرتب کنید تا تداخل منطقی رخ ندهد.
- شرطهای دادهمحور: قواعد را از کد جدا و بهصورت رکوردهای قابلویرایش نگه دارید (نسخهبندی، تاریخ اجرا).
- کنترل خطا و لاگ: برای هر مسیر انتخابشده رویداد ثبت کنید تا گزارش KPI و ممیزی ممکن شود.
- محیط تست/ساندباکس: قبل از اعمال در محیط عملیاتی، سناریوهای مرزی را تست A/B کنید.
نکات استقرار و نگهداشت
- نامگذاری شفاف برای شروط و مسیرها (مثلاً HasStock، IsRawMaterial، BudgetOK).
- استفاده از مسیر پیشفرض و پیامهای کارتابلی برای جلوگیری از توقف فرآیند.
- پوشش تست خطوط مرزی: صفر موجودی، کسری جزئی، چند واحد پولی، سقف بودجه.
- حفاظت از تغییرات: نسخهبندی قواعد و تاریخ شروع اعتبار (Effective Date).
